EKIPA RETRA U MANASTIRU STUDENICA

MAJKA SVETIH CRKAVA U SRBIJI

„Kad čovek zida kuću ne zida je za sebe, nego za svoju decu i unučad. Tako nastaje porodica i domaćinstvo.
Kad vladar zida crkvu, ne zida je za sebe, ni za svoje sinove, ni unučad, nego za narod koji će je kroz vekove pohoditi. Tako se stvara država.
Kuća je ono što ostaje posle čoveka. Crkva je ono što ostaje posle vladara.
Kuća ostaje deci, crkva narodu.“

Majka, koren i glava svetih crkava u Srbiji, Studenica. Ona je zaista to i bila i ostala blagodareći svojim svetim ktitorima svetom Simeonu i Savi i svojoj izuzetnoj ulozi u prosveti i kulturi srpskog naroda.
Posle podignutih hramova: Svetog Nikole i Presvete Bogorodice kod Kuršumlije, Đurđevih Stupova kod Rasa, veliki župan Stefan Nemanja kao svoju najveću i najznačajniju zadužbinu podigao je manastir Studenicu.
U njoj počiva, ne kao vladar, već kao skromni monah, svetac Simeon, sa svojom ženom, monahinjom Anastasijom. Od Nemanjića su, u Bogorodičinoj crkvi, pored njih, sahranjeni i kralj Stefan Prvovenčani, Vukan i njegov sin Đorđe, kao i unuk, kralj Radoslav.
– Sveti Simeon je želeo da sazida crkvu mauzolejnog tipa u kojoj će biti sahranjen sa članovima svoje porodice. U gradnji crkve napravio je jednu vrstu spoja istoka i zapada, objašnjava naš sagovornik, iskušenik Dragan, koji nas je dočekao u velelepnom zdanju kakava je Studenica, na našem putovanju kroz Stari Ras. Crkva je, spolja gledano, u duhu romanike, dok je unutra urađena po istočno-vizantijskim principima sa freskopisanim zidovima. Nakon zamonašenja, Stefan Nemanja, potonji monah Simeon odlazi kod sina u manastir Vatoped. Njih dvojica dolaze na ideju da sagrade Hilandar. 1200. godine Sveti Simeon se upokojio i sahranjen je u Hilandaru. Nakon sedam godina, Sava donosi mošti oca u Studenicu, i sahranjuje ih u grob koji je Sveti Simeon još za života pripremio. On ostaje u Studenici kao iguman i upravo za vreme njegovog bitisanja ovde, manastir biva potpuno dovršen odnosno freskopisan. Ovo što vam govorim su pisane činjenice, jer je Sveti Sava ostavio trag o tome. Kada je krajem pedesetih godina prošlog veka manastir restauriran, pronađen je ktitorski natpis u kome se kaže ko je sagradio crkvu i kome je posvećena. Tu je zabeležena 1208. godina, kaže naš sagovornik.
U samoj crkvi je tri sloja živopisa. Najstariji je iz 1208. godine i njime je pokriveno oko 30 procenata ukupnog živopisa.
-Drugi sloj živopisa je iz 1568. godine. Turci su, kao što znate pljačkali i oštetili mnoge naše manastire. Freske su imale velika oštećenja i u Studenici. Javila se potreba da se one obnove, i to je upravo urađeno u 16. veku. Tadašnji freskopisci nisu dirali freske iz perioda Svetog Save, već su samo oslikavali površine gde su one nedostajale. Sredinom 19. veka je doneta odluka o novom oslikavanju. Prvo su ispikovane freske iz 16. veka, da bi se naneo novi sloj maltera. Studeničke freske iz 19. veka bile su u baroknom stilu, nisu se uklapale u jedan srednjovekovni manastir, i 1951. godine, kada su počeli ozbiljni restauratorski radovi na Studenici, utvrđeno je da ispod tih baroknih fresaka postoje sačuvane freske iz 16. veka. Stručnjaci iz Zavoda za konzervaciju i restauraciju su odlučili da se gornji sloj ukloni, pa je manastir ponovo zablistao u srednjovekovnom oslikavanju. Zadržana je samo freska Svetog Đorđa, da nas podseća na period baroka. Imena freskopisaca, nažalost, nisu poznata, jedino što se zna je da su bili Grci. Ono što je jako bitno, je činjenica da je Sveti Sava koristio prvi put ćirilično pismo za imena svetitelja i tekstove koji svetitelji drže na svicima. Svakako, najpoznatija studenička freska, i perioda Svetog Save, je raspeće Isusa Hrista, koja se nalazi na zapadnom zidu. Iz tog perioda su i freske koje se nalaze na stubovima i u oltarskom prostoru. U naosu su freske iz 16. veka. Kralj Radoslav je kasnije dozidao spoljnu pripratu i u sklopu nje su dva paraklisa. Jedan od njih je posvećen Svetom Simeonu, i u njemu se nalazi čuvena freska prenosa moštiju ovog sveca iz Hilandara u Studenicu.
Iz doba kralja Milutina je Kraljeva crkva posvećena sv. Joakimu i Ani. Kraljeva crkva je mala, gotovo kvadratne osnove, ima jedno kube. Spada među retke raške hramove čije je vreme građenja poznato, jer o tome govori natpis uklesan na kamenoj traci ugrađenoj duž spoljne strane apside pod krovnim vencem: “U ime Oca i Sina i Svetoga Duha, ja, rob Božiji Stefan Uroš, praunuk gospodina Simeona i unuk Prvovenčanog kralja Stefana, sin velikog kralja Uroša i kralj sve srpske i primorske zemlje, sazidah ovaj hram u ime svetih pravednika i praroditelja Hristovih Joakima i Ane, godine 1314, indikta 12 i priložih tome svetom hramu hrisovulju. I ko ovo promeni da je proklet od Boga i od mene grešnog, Amin“.
Podizanje malih samostalnih crkava u manastirima vizantijskog sveta bila je široko rasprostranjena pojava. Nastajale su u toku cele istorije manastira, a ktitori su im bili različitog društvenog položaja. Od studeničkih samostalnih crkava – – Sv. Nikola i Sv. Joakim i Ana, kao i temelji treće, koja je bila posvećena Sv. Jovanu.U Studenici je najstarija crkva Sv. Nikole. Ne zna se tačno kada je sagrađena, ni ko je bio njen ktitor.. To je skromna jednobrodna građevina bez kubeta, sa ostacima dobrog živopisa iz početka XIII veka. Pošto je Nemanja odlučio da njemu i njegovim potomcima grobnice budu u Studenici, crkvu Sv. Nikole je, svakako, sagradio neko od članova porodice,
Od prvobitnih konaka koji su bili oko manastirskog dvorišta očuvani su samo ostaci stare trpezarije koja je imala uzan trem od mermera. Ostali konaci su relativno nove građevine.
Po završetku i podizanju manastira Hilandara, Sveti Simeon se upokojio 1200. godine. Ostatak radova oko završetka manastira Studenice poverio je sinu Stefanu Prvovenčanom. Sveti Sava po očevom zaveštanju prenosi mošti Svetog Simeona u Studenicu, gde ih po drugi put sahranjuje. Bog ga je proslavio, a srpska pravoslavna crkva ga je kanonizovala kao svetog Simeona Mirotočivog koji se slavi 26/13. februara.
– Sveti Sava je bio iguman Studenice oko jedne decenije, i iz tog vremena, odredbama studeničkog tipika, ona postaje najznačajniji manastir u Srbiji. Od svih manastira, ona se naziva Prvim. Tako je zapisano u Tipiku, u 12. glavi. Prvi iguman studenički je bio Ignjatije, drugi Dionisije, a treći Sveti Sava. Nadgrobni natpisi prva dva igumana su sačuvani. Studenica je mnogo značajna, jer su se ovde dešavale važne stvari. Ona nije bila neki veliki utvrđeni grad, niti tvrđava, već planinski manastir, koga je podigao Nemanja. Ovde je živeo Sveti Sava, ovde su sahranjeni mnogi Nemanjići, koji su se u njoj posvećivali duhovnom radu i uzdizanju, obajšnjava Arhimandrit Tihon iguman studenički. Mi imamo i starije manastire, kakvi su Đurđevi Stupovi, ali Studenica je najbolje očuvana blagodatom Božjom, trudom bratstva ali i zbog toga što je građena vrlo kvalitetno. Studenički mermer nije obloga već građevinski materijal crkve. Manastir je bio jako skup za ono vreme. Sve je to opisano u žitjima. Imamo mnogo materijalnih podataka o Studenici, mnogo dokumenata koja su sačuvana. Najvažniji su studenički Tipik i žitje Svetog Simeona, kaže iguman.
Arhimandrit Tihon, objašnjava da nam je Sveti Sava važan iz više razloga. On nas zastupa pred Bogom, ali i kao primer. On se od rane mladosti posvetio službi Bogu, a iz te službe su proizašle i sve ostale.
-Imamo čime da se ponosimo. I to dokazano! Imamo mnogo materijalnih dokaza iz tog perioda i treba da ih proučavamo. Ozbiljniji su narodi koji imaju istorijski kontinuitet, poput nas. Čovek se bolje oseća, lakše mu je kada je imao nekog pre sebe, ko mu je utabao put, baš kao nama Sveti Sava pre 800 godina.

T.Mitrović